استریوتایپ یا تفکر قالبی (stereotype) شکل و الگویی فکری است که در ذهن افراد است. این الگوها ممکن است به تفکر، عملکرد، رفتارها و نگرش‌های مختلف اشخاص اشاره کند.
به بیان دیگر استریوتیپ‌ها تصورات یا اعتقادات نادرست و سطحی در مورد افراد یا گروه‌های خاص هستند که ممکن است بر اساس ویژگی‌های خاصی مانند جنسیت، نژاد، مذهب، معلولیت و غیره شکل گرفته باشد. استریوتیپ‌ها معمولاً بر اساس تجربیات قدیمی، اطلاعات نادرست، اندیشه‌های عمومی یا تاثیرات فرهنگی شکل می‌گیرند.
استریوتایپ‌ها در پژوهش‌های روان‌شناسی، اجتماعی و ارتباطات بسیار مورد توجه قرار گرفته اند.
کلمه استریوتایپ یک لغت یونانی از دو بخش استریو به معنای مستحکم، غیرقابل تغییر و تایپ به معنای تأثیر است. استریوتایپ به صورت کلی به معنای تأثیر غیرقابل تغییر است.
در گذشته، استریوتایپ‌ها بیشتر به‌صورت منفی مورد استفاده قرار می‌گرفتند و کاربرد آن‌ها در ارائه‌ی تصویر منفی و تبعیض‌آمیز از افراد یا گروه‌های خاص بود. اما امروزه استفاده از استریوتایپ‌ها نه‌تنها در پژوهش‌های علمی بلکه در رسانه‌ها، تبلیغات و در جامعه با دید مثبت نیز صورت می‌گیرد. مانند استفاده از یک عبارت برای ایجاد حس مثبت نسبت به یک محصول "عطری برای مردان شیک پوش" یا "لباسی برای خانم های با سلیقه"و...
کاربرد استریوتایپ‌ها در پژوهش‌های روان‌شناسی و اجتماعی به منظور درک و بررسی عوامل مختلفی مانند هویت فردی، کشور محل زندگی، فرهنگ مقصد و اقتصادی بودند. استفاده از استریوتایپ‌ها در تبلیغات و رسانه‌ها به‌منظور جذب مخاطبان و ایجاد افکار مثبت در مورد یک محصول یا خدمات نیز رایج است.
در پرسشنامه‌ها، استریوتیپ‌ها ممکن است به شکل سوالات تبعیض‌آمیز یا فرض‌های نادرست در مورد شرکت‌کنندگان وارد شوند که می‌تواند منجر به تبعیض شود. برای جلوگیری از استریوتیپ‌ها در پرسشنامه، می‌توان از روش‌های زیر استفاده کرد:
1. استفاده از زبان مناسب: باید از زبان مناسب و بدون تبعیض در سوالات پرسشنامه استفاده شود تا هیچ گونه استریوتیپ نادرست به سوالات نفوذ نکند.
2. گسترش گروه‌های نمونه: برای جلوگیری از استریوتیپ‌ها، می‌توان از گروه‌های نمونه گسترده‌تر و متنوع‌تر استفاده کرد تا تنوع و تفاوت‌های واقعی بین شرکت‌کنندگان در نظر گرفته شود.
3. بازبینی و ارزیابی سوالات: لازم است که سوالات پرسشنامه به دقت بازبینی شوند تا همه استریوتیپ‌ها و تبعیض‌آمیزی‌ها حذف شده و سوالات منطقی و منصفانه باقی بمانند.
4. آموزش کارکنان: کارکنان باید آموزش داده شوند که چگونه با استریوتیپ‌ها و تبعیض رفتار کنند و چگونه باید به صورت منصفانه و بدون تبعیض با شرکت‌کنندگان برخورد کنند.
اگر میخواهید با اصول اخلاقی در اجرا و برگزاری نظرسنجی ها آشنا شوید این جا کلیک کنید.
با اجرای این روش‌ها و توجه به نکات فوق، می‌توان به جلوگیری از استریوتیپ‌ها در پرسشنامه‌ها و اطمینان حاصل کرد که همه شرکت‌کنندگان به صورت منصفانه و بدون تبعیض به پرسشنامه پاسخ داده‌اند.
اگر میخواهید با انواع دیگر روش های سوگیری محقق آشنا شوید این جا کلیک کنید.
دیدگاه‌های شما:
اولین نفری باشید که دیدگاه خود را بیان می کند.